Zirai don üzerine bir çok yayın organında haber yapıldı. Durumun ciddiyeti üzerinde her türlü değerlendirme yapılsa da esas en önemli konu olan ihracatımız üzerine etkileri ile ilgili gereken vurgu yapılmadığını düşünüyorum. Bu konuda genel bir değerlendirme yapmak isterim.
Öncelikle bundan önceki ihracat verilerimiz çok olumlu değerlendirilse de, zirai dondan dolayı ihracatın aksaması kaçınılmazdır. Mevcut pazarda çok ciddi rakiplerimiz olan İtalya, İspanya, Hollanda, Fransa, Belçika ve Yunanistan bunu fırsat bilerek mevcut pazarımızı alabilirler. Bu durumda o pazarı geri alabilmek çok zor olacaktır.
AA verilerine göre Türkiye'nin ihracatı, martta geçen yılın aynı ayına göre yüzde 3,4 artarak 23 milyar 415 milyon dolar, ithalatı yüzde 2,2 artarak 30 milyar 610 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir.
TUİK verilerine göre tarım, ormancılık ve balıkçılık artarken imalatta ciddi bir azalma dikkat çekmektedir.
Türkiye Gıda ve İçecek Sanayi Dernekleri Federasyonunun verilerine göre ise Türkiye’nin tarım, gıda ve içecek sektörü 2024 yılının ilk üç ayında 7,01 milyar dolar ihracat, 4,8 milyar dolar ithalat yapmıştır. Dış Ticaret Dengesi, Ocak-Mart döneminde% 334.5 artışla 2,21 milyar dolar fazla vermiştir. Geçen yıl Ocak-Mart döneminde Dış Ticaret Dengesi 51 milyon dolar fazla vermişti. Mart ayı itibarıyla aylık bazda ise Dış Ticaret Dengesi 640 milyon dolar fazla vermiştir. Güzel bir denge yakalamışken bu avantajı kaybetmek hiçbir zaman istenmez.
Sanayi ürünleri, toplam ihracat içinde en büyük paya sahiptir. Özellikle motorlu kara taşıtları, makine ve mekanik cihazlar, demir-çelik ürünleri, ve mineral yakıtlar 2024 yılında en çok ihraç edilen ürün grupları arasında yer almıştır. Sanayi ürünleri ihracatı toplamda 88,44 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Tarım sektörü ihracatı da %5,4 oranında büyüyerek 17,49 milyar dolara ulaşmıştır.
2024 yılının ilk 3 ayında ihracatta öne çıkan ürünlerde ilk sırayı 388,8 milyon dolar ile un almıştır. Bu ürünü 361,9 milyon dolar ile fındık içi ve 220,6 milyon dolar ile makarna izlemiştir.
2024 yılı TÜİK ihracat verilerine göre, Türkiye'nin en çok ihracat yaptığı ülke 18,79 milyar dolar ihracat ile Almanya olmuştur. ABD, 14,85 milyar dolar ile ikinci sırada yer alırken, Birleşik Krallık 13,87 milyar dolar ile üçüncü olmuştur. Irak ise 11,84 milyar dolarlık ihracatla ilk 5 ülke içinde yer almıştır.
Buraya kadar genel bir değerlendirme yaptık. Peki bizim iddialı olduğumuz ürünlerde hangi ülkeler var ve durumları ne? Yazımın başında yazmıştım Yunanistan, İtalya ve İspanya zeytin ve zeytinyağı konusunda bizim önemli rakiplerimizdir. Özellikle İspanya’nın geliştirdiği Arbekina çeşidi yağlık olarak ön plana çıkmaktadır. Şunu da yazmadan geçemeyeceğim. Zeytinliklerimizi kendi ellerimizle söküyoruz. Katma değeri çok yüksek olan zeytinyağı ihracatını yok ediyoruz.
Türkiye üretiminde dünyada birinci olduğu fındık, kiraz, incir kayısının yanı sıra ayva, haşhaş tohumu, kavun ve karpuzda ikinci; mercimek, Antepfıstığı, kestane, vişne ve hıyarda üçüncü; ceviz, zeytin, elma, domates, patlıcan, ıspanak ve biberde ise dördüncü sırada bulunuyor. Üzümde çok ciddi bir ürün kaybı var. Önümüzdeki senede toparlanması çok zor. Üzümde en büyük rakibimiz Çin gümbür gümbür geliyor. Avrupa’da ise İspanya, İtalya'dan sonra sofralık üzümün 2. büyük üreticisidir . 2023'te İtalya 910.000 ton üretirken, onu 331.000 tonla İspanya ve 250.000 tonla Yunanistan takip etti. Bu, İspanya'yı güçlü İtalya büyük bir atağa kalmış durumda. Gerekli önlemler alınmaz ise toparlanamaz kayıplar yaşayabiliriz.
Yaş meyve ve sebze sektörünün Rusya'ya ihracatı 250 milyon doları aşmıştır. İller bazında bakıldığında ise İstanbul'dan hububat, bakliyat, yağlı tohumlar ve mamulleri 907 milyon 841 bin dolar, mobilya, kağıt ve orman ürünleri 846 milyon 183 bin dolarlık ihracat yaptı.
Mersin'den yaş meyve ve sebze sektörü 239 milyon 282 bin dolar, İzmir'den zeytin ve zeytinyağı sektörü 139 milyon 705 bin dolar, Antalya'dan süs bitkileri ve mamulleri sektörü 21 milyon 749 bin dolar tutarında dış satım gerçekleştirdi.
Tedarikçi | Meyveler | Sebze | Toplam |
İspanya | 8.434 | 7.520 | 15.955 |
Hollanda | 6.536 | 7.122 | 13.659 |
İtalya | 2.950 | 1.869 | 4.819 |
Fransa | 1.338 | 2.561 | 3.899 |
Belçika | 2.059 | 1.217 | 3.277 |
Tablo 1: 2023 yılında Avrupa içi meyve ve sebze ticaretinde ilk 5 tedarikçi, milyon € cinsinden
Kaynak: ITC Ticaret Haritası, Haziran 2024
Bu tablodan yola çıkarak İspanya’yı kısaca incelemekte fayda var.
İspanya, Avrupa'da dördüncü, dünyada ise onuncu tarımsal gıda gücüdür. Ürünlerinin kalitesi ve geniş ürün yelpazesi nedeniyle, İspanyol tarımsal gıda endüstrisi uluslararası alanda oldukça saygındır.
Yıllardır sürekli fazla veren ve ülkenin toplam ihracatının yaklaşık yüzde 20'sini oluşturan İspanya tarımsal gıda ihracatının dinamik yapısı, sektörü bu ürünlerde Avrupa'da dördüncü, dünyada ise yedinci sıradaki ihracatçı konumuna getirmiştir.
İspanya'nın tarımsal üretimi kapsamlı ve çeşitlidir. Organik tarıma ayrılmış tarım arazilerinde Avrupa ve Dünya liderlerinden biri olmasının yanı sıra zeytinyağı, turunçgiller ve taze sebzeler gibi ürünlerde de liderdir.
Sektörde faaliyet gösteren 30.000'den fazla firma şu anda İspanya'dan gıda ve içecek ihraç ediyor ve uluslararasılaşma, ülkenin güçlü konumunun ve büyümesinin temel dayanaklarından biri.
İspanya 7,9 milyon ton buğday (Dünyanın 19. büyük üreticisi); 6,6 milyon ton üzüm (Çin, İtalya ve ABD'nin ardından dünyanın 4. büyük üreticisi); 4,7 milyon ton domates (Dünyanın 8. büyük üreticisi) durumunda.
İspanya ile ilgili bazı verileri paylaşmakta fayda var;
İspanya'da tarımda çalışan insanlar - 742.600
İspanya'da tarımda kadın istihdam oranı - % 1,9
İspanyol tarımsal geliri - 28,96 milyar EU.
İspanyol organik üreticilerinin sayısı - 58.485
İspanya'da zeytin bahçeleri organik üretim alanı - 262.4 bin hektar
İspanya'da sera tarım arazileri - 73.115 hektar
Gübre tüketim hacmi - 5mt
İspanya'da kayıtlı römork sayısı - 3.811
İspanya, Avrupa'nın en büyük meyve ve sebze üreticisidir ve Güney Avrupa'da stratejik bir konuma sahiptir. Bu, onu aynı zamanda önemli ticaret yolları için çekici bir merkez ve diğer Avrupa ülkelerine açılan bir kapı haline getiriyor.
Türkiye’de olduğu gibi İspanya son 3 yıldır aşırı kuraklık ve aşırı sıcaklar yaşadı. Bu, çekirdekli meyveler, çilek ve kavun gibi yumuşak meyveler ve turunçgiller de dahil olmak üzere meyve ve sebze yetiştiriciliğini etkilemiştir. Ayrıca, artan üretim maliyetleri üretimi daha az karlı hale getiriyor. İspanya'da meyve ve sebze yetiştiriciliğinin geleceğine dair bu genel belirsizlik olmasına rağmen İspanya Pazar payını kaybetmemek adına hükümet olarak çok ciddi önlemler almaktadır. Buna rağmen üreticileri memnun edememektedir.
İspanya dünya çapında 5. büyük meyve ve sebze üreticisi ve Avrupa'nın en büyüğüdür. AB'deki tüm meyve ve sebze üretiminin yaklaşık dörtte biri İspanya'da yetiştirilir ve bunun %29'u meyve, %20'si sebzedir.
Özet olarak çok acil önlemlerin alınması gerekmektedir. İhracat pazarını bu ülkelere kaptırırsak bir daha aynı konuma gelmemiz uzun yılları alır. Hükümetimiz derhal aksiyona geçmelidir. Tarım biterse ülke kalkınması ve gelişmesi olması söz konusu değildir. Kalkınmanın temel taşlarından biri ve olmaz ise olmazı tarımdır. Bu konuda kaybedecek tek bir dakikamız yoktur. Dijitalleşme ve sürdürebilirlik konusunda kararlı adımların atılması gerekmektedir. Teknoloji merkezleri kurulması önem arz etmektedir. Teknoloji merkezleri ile yeni bileşenleri geliştirmek, yeni yüksek proteinli kaynaklara, besin özelliklerini iyileştirmek ve ve hassas tarıma dayandırılması üzerine çalışmalara ağırlık verilmelidir. Sözün özü ülke olarak seferberlik yapma zamanı gelmiştir.
Kaynaklar
https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/turkiyenin-ihracati-martta-23-milyar-415-milyon-dolar-oldu/3552652
https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Dis-Ticaret-Istatistikleri-Mart-2024-53535
https://www.tgdf.org.tr/tgdf-dis-ticaret-bulteni-mart-2024/
https://www.dogrulukpayi.com/bulten/turkiye-nin-sinirda-geri-cevrilen-ihrac-urunleri
https://tim.org.tr/tr/ihracat-rakamlari
https://ikas.com/tr/blog/turkiyenin-en-cok-ihrac-ettigi-urunler
https://ticaret.gov.tr/data/5b8700a513b8761450e18d81/Genel%20Tarım%20Sektörü%20Raporu.pdf
