Ankara Ü. Ziraat F. Zootekni B. Öğretim Üyesi
Zootekni Federasyonu Yönetim Kurulu Üyesi
Genetik, ıslah, biyoteknoloji, yem ve yem katkı maddelerinin üretimi, kesimhane ve ileri işleme endüstrisi, ekipman sanayi, yumurta ve yumurta ürünleri endüstrisi, kuluçkacılık, sağlık koruma, ilaç ve aşı endüstrisi, pazarlama, muhafaza ile yetiştirme sistemlerindeki hızlı gelişmeler sayesinde tavukçuluk sektörü üretimden tüketime kadar ilgili olduğu alanların da etkisiyle bir endüstri kolu durumundadır. Tavukçuluk ilk zamanlarda ailelerin yumurta ve tavuk eti ihtiyacını karşılamak için yapılmaktayken son 50 yılda tavukçulukta meydana gelen değişimler tarımın hiç bir dalında olmadığı derecede büyüktür. Etlik piliçlerde 6 haftada 2.5-2.8 kg’lık kesim ağırlığına 1.5-1.7 yemden yararlanma (1 kg canlı ağırlık kazancı için tüketilen yem miktarı) oranı ile ulaşılmaktadır. Bir başka deyişle 1920’li yıllarda 120 günde 5 kg yem tüketerek 1 kg canlı ağırlığa ulaşabilen etlik tavuklar, günümüzde 4.5 kg yem tüketerek 2.8 kg canlı ağırlığa sadece 42 gün gibi kısa sürede ulaşabilmektedirler. Yine ticari yumurtacı tavuklardan 1930’lu yıllarda yıllık 120 adet yumurta üretilebilirken günümüzde yıllık yumurta verimi 330 adeti geçmiş, gurkluk ve kış duraklaması büyük oranda ortadan kaldırılmış, cinsel olgunluk yaşı ve cinsel olgunluk ağırlığı azaltılmış, yaşama gücü yükseltilmiş, yemden yararlanma oranı 1.8'e kadar düşürülebilmiştir. Kanatlı sektöründeki gelişmelerin yaklaşık %85’i genetik kaynaklı olmakla birlikte yetiştirme, sağlık, besleme ve teknoloji alanlarındaki ilerlemeler bunu desteklemektedir. Her sektörde olduğu gibi günümüzde kanatlı hayvan yetiştiriciliği de birçok bilim alanının birlikte çalıştığı daha karmaşık fakat daha verimli bir sektör haline gelmiştir. Buna son yıllarda en önemli katkıyı sunan akıllı teknoloji sistemlerinin yetiştiriciliğe aktarılmasıdır. Bu yazımızda da teknoloji alanındaki bazı gelişmelerin kanatlı hayvan yetiştiriciliğine ne tür katkılar sunduğundan bahsetmeye çalışacağız.
Akıllı kanatlı hayvan yetiştiriciliğinde kablosuz ağlar, sensörler, kameralar, mikrofonlar gibi yeni bilgi teknolojileri kullanılarak gerçek zamanlı verilerin sürekli takibi sağlanmakta ve bu veriler kaydedilerek hayvanların durumlarına veya ihtiyaçlarına yönelik erken uyarı ve kontrol sistemleri geliştirilerek hayvanlar hakkında elde edilen bilgi daha etkin bir yetiştiricilik yapabilmek amacıyla kullanılmaktadır. Bu teknikler vasıtasıyla kanatlı hayvanların verimleri (et, yumurta, tüy vb.) yükseltilmiş, hastalıkların erken teşhis edilebilmesiyle zamanında koruyucu sağlık uygulamalarının yapılması ile tedavi masrafları ve ölüm oranları en aza indirilmiş olmaktadır. Hepsinden ziyade kanatlı hayvanların ve dolayısıyla da yetiştiricilerin refah seviyeleri yükseltilmiş olmaktadır.
Islah firmaları başta olmak üzere kanatlı alanında çalışan tüm firmalar farklı boyutlarda akıllı sistemlerden faydalanmaktadır. Örneğin; 1980’li yıllarda ancak bireysel kafeslerde tutulmak şartıyla bireysel yemden yararlanma testleri yapılabilen soylar için günümüzde sürü içerisinde çipler vasıtasıyla kodlanmış olan hayvanların yemlik başında geçirdikleri süreden her bir gaga darbesiyle görüntünün veya çıkan sesin analizinden bireysel yem tüketimini tespit edebilen hassas teknolojiler geliştirilebilmiştir. Dolayısıyla, ıslah firmalarının yoğun emeklerle elde ettikleri özellikle yumurtacı veya etçi tavuk genotiplerinin üstün genetik performanslarını daha iyi sergilemeleri açısından çevresel etkiyi en aza indiren akıllı kanatlı yetiştirme teknikleri oldukça önemli hale gelmiştir.
Günümüzde hayvancılık işletmelerinin sayısı artmakta ve bu işletmelerde bulunan hayvan sayıları da buna paralel olarak artmaktadır. Diğer hayvancılık dallarına kıyasla tavukçuluk başta olmak üzere kanatlı yetiştiriciliği yapılan çiftliklerde bu artışlar çok daha yüksek sayılara ulaşmaktadır. İşletmelerde hayvan sayısının artması demek daha çok işgücüne gereksinim duymak anlamına gelmektedir. Yetiştiriciler artan sayılar sonucunda her bir hayvanın veya sürünün bakımı ile ilgili daha az zaman ayırabilmekteler. İşletme kapasiteleri büyürken özellikle hayvan refahı açısından farklı problemler ortaya çıkmaktadır. Bu problemlerden en önemlisi farklı enfeksiyonların yayılımı büyük sürülerde hızlı oluşabilmesi ve sonuçlarının ağır olmasıdır. Bu yüzden, kümeslerin her an takip edilmesi ve kontrol sistemleri vasıtasıyla havalandırma, yem, su ve sıcaklık gibi çevre şartlarının optimize edilmesi sağlanmaktadır. Örneğin; ticari bir yumurta tavuğu kümesinde su tüketimi günlük olarak takip edilmekte ve ortalama değerler hesaplanabilmektedir. Kümeslerden herhangi birinde ortalama su tüketim değerleri azalmaya veya artmaya başladığında o kümeste bir sorun olduğu anlamına gelmekte ve sorun her ne ise erken teşhis edilerek hızlıca müdahale etme şansı bulunabilmektedir. Özellikle son yıllarda kuş gribi vakaları ile büyük sıkıntılara düşen yumurta sektörüne hızlı çözüm sunulması bakımından teknolojik gelişmelerin önemi gittikçe artmaktadır.
Günümüzde tek çatı altında etlik piliç üretiminde 50.000 ve yumurta üretimi için 200.000 adet sayılarına ulaşabilen büyük kapasitelerle üretimin devam ettiği kümeslerde tüm sistemin kontrolü oldukça önemlidir. Uzun yıllardır otomatik havalandırma, ısıtma, yemlik ve suluk sistemlerinin kullanıldığı kümeslerde işgücü gereksinimi azalmış ve daha az ayıda işgücü ile çok sayıda hayvanın yetiştirilmesi mümkün hale gelmiştir. Özellikle 2000’li yıllardan sonra geliştirilen hassas yetiştirme teknikleri ile yetiştiricilik daha etkin hale gelmeye başlamıştır. Görüntüleme yöntemleri ile kanatlı hayvan yetiştiriciliğinde refah parametelerinin belirlenmesi ile daha etkin ve daha kontrollü yetiştiricilik yapılmasına katkı sağlanmıştır. Kablosuz sensörlerin kıyaslanması sonucu kümeslerde kuş gribinin tespiti ve gaz konsantrasyonlarının tespiti yapılabilmesi konusundaki araştırmaların sayısı artmıştır. Termal görüntülemeler ile sıcaklık stresinin değerlendirilmesi ve civciv sesi ile termal konfor sıcaklığının belirlenmesi akıllı yetiştirme sistemleri sayesinde mümkün hale gelmiştir. Ana kontrol ünitelerine bağlı sensörler ve zamanlayıcılar ile sıcaklık, nem, havalandırma ve aydınlatmanın kontrolü istenilen şekillerde yapılabilmektedir. Etlik piliçlerde dijital görüntüleme ile canlı ağırlık tahmini ve infrared termografi ile tavuklarda ısı kaybının tespiti gibi pek çok hassas teknik kullanılarak araştırmalar yapılmaktadır.
Çoklu sensör sistemleri kümes içindeki sıcaklık, hava hızı ve farklı gaz konsantrasyonlarını ölçerek havalandırmanın etkinliğinin değerlendirilmesine olanak vermektedir. Kümes nispi nem oranı iyi bir çevresel gösterge olarak kullanılabilir ve nispi nem sensörleri vasıtasıyla akıllı sistemler nem oranını azaltmak için otomatik olarak havalandırma hızını ayarlayabilmektedir. Nispi nem oranının azaltılması ile gaz konsantrasyonları da azaltılmış olur. Karbondioksit ve amonyak konsantrasyonlarının azalması ile kanatlı sağlığı ve refahı dolayısıyla da yetiştiricilerin sağlığı ve refahı da olumlu yönde etkilenecek ve neticesinde verimde artışlar meydana gelecektir.
Yem tüketimi üretim giderlerinin oldukça büyük bir kısmını oluşturduğundan yem tüketimi üzerine hassas üretimle sağlanacak yemden yararlanmadaki artışın katkısı oldukça büyük etkiye sahip olacaktır. Maksimum büyüme için hassas yemden yararlanma oranının belirlenmesi ve optimum büyüme hızının takip edilmesi hassas yemleme sistemleri ile daha kolay takip edilmektedir. Aşağıdaki maddeler ile akıllı kanatlı hayvan yetiştirme teknolojilerinin önemi özetlenmeye çalışılmıştır;
* Kanatlı ıslah firmaları açısından genotipe uygun ağırlıktaki etlik civcivlerin takip ve tespit edilmesi hassas izleme sistemleri ile daha hızlı ve kolay sağlanabilmektedir.
* Etlik ebeveynlerin belirli bir yaşta belirli bir ağırlıkta cinsi olgunluğa gelmeleri istendiğinden kısıtlı yemleme uygulanması kaçınılmaz bir uygulamadır. Verilecek yem miktarının ve ebeveyn adaylarının canlı ağırlık takibi hassas izleme sistemleri ile daha hızlı ve kolay sağlanabilmektedir.
* Etlik piliç üretim kümeslerinde canlı ağırlık takibinin kümes içerisinde belli bölgelere yerleştirilen hassas terazilerle otomatik olarak daha sıkı yapılması ile sürünün gelişimi anlık izlenebilmekte ve en uygun kesim ağırlığına ulaşılacak günün belirlenmesi açısından oldukça kolaylık sağlanmaktadır.
* Yumurtacı tavuk kümeslerinde ise her bölmeden veya her bir kattan elde edilen yumurta sayıları ve ortalama yumurta ağırlıkları hızlıca belirlenebilmektedir. Bu verilere göre hayvanların verim seviyeleri ve bu verim seviyelerine göre uygulanacak yetiştirme uygulamaları konusunda daha net kararlar verilebilmektedir.
* Damızlık tavuk kümeslerinde bulunan sürülerde otomatik folluklardan elde edilen yumurta sayıları da yine hızlıca belirlenebilmekte ve buna göre hayvan başına verilecek yem miktarlarının ayarlanması da kolaylaşmaktadır.
Sonuç olarak, kanatlılar tüm dünyada en çok üretilen ve tüketilen hayvansal kaynaklı protein kaynağı olması açısından oldukça önemli bir üretim alanı konumundadır. Gelecekte de bu kapasite artışına devam edeceği otoritelerin yapmış oldukları projeksiyonlarda aktarılmaktadır. Teknolojideki gelişmelerin artmasıyla günden güne kanatlı hayvan yetiştiriciliğinde hassas tekniklerin kendine daha çok yer bulması kaçınılmazdır. Böylece, akıllı kanatlı hayvan yetiştirme teknolojilerinin katkısı ile kanatlı üretimindeki etkinlik katlanarak artacaktır.
