Murat SEVENCAN
Devlet Destekleri Müşaviri
Gıda Profesyonelleri Derneği Başkanı
bilgi@gidaprofesyonelleri.org
Girişimciler; destek mevzuatları zaman zaman değişse de ülkemiz mevzuatlarında ve güncel uygulamalarda bazı hibe, teşvik, sübvansiyonlu kredi ve diğer desteklerden yararlanabilmektedir. Aslında bu konuda en fazla devlet desteğinden yararlanabilecek grup genç girişimciler tanımına girenler ile iş fikirleri AR-GE ve yenilik içeren girişimciler olup diğer avantajlı gruplar olarak imalatçılar, ihracatçılar veya hem imalatçı olup hem de ihracat yapan veya hedefleyenlerdir diye özetleyebiliriz. Girişimcilik desteklerinde avantajlı grupları birkaç açıdan değerlendirmek istersek, yaş avantajı olarak baktığımızda 18-29 yaş arası olan genç girişimciler, pozitif ayrımcılık veya dezavantajlı grup olarak baktığımızda ise kadın girişimciler, engelliler, göçmenler, sektörel ayrım olarak baktığımızda ise bilişim ve dijital sektör, savunma sektörü, e-ticaret, teknolojiler, karbon ayak izini azaltıcı uygulamalar, Ar-Ge içeren yenilikçi ve sağlıkla ilişkilendirilebilen gıda ve beslenme ürünleri vb. sektörlerini dikkate alabiliriz.
Tüm bu açıklamalardan sonra şunu belirtmeliyiz ki iş fikrinizin başarısı için, daha henüz fikir aşamasında iken zorunlu olacağınız resmi izin, belge ve mevzuatları iyi bilmeniz gerektiği gibi yatırımıza devlet destekleri alabilmek için hibe, teşvik ve kredi olanaklarını da iyi araştırmanız gerektiğinin altını çizebiliriz.
Güncel destek programlarında girişimcilere, yararlanabilecekleri nakdi veya gayri nakdi bazı imkanlar sağlanmaktadır. Gayri nakdi imkanlar olarak ofis ve atölye tahsisi, mentörlük sağlama, eğitim verme, markalaşma, pazarlama desteği, iş geliştirme, patent alım desteği vb. desteklerdir. Girişimcilerin yararlanacağı nakdi devlet destekleri ise yatırımda kullandıkları makine ekipman ve gereçlere, belli şartlar dahilinde hammaddeye, laboratuvar cihazlarına vb. hibe, teşvik veya kredi sağlanması şeklinde nakdi destekleri 3 ana gruba ayırabiliriz. Hibe ise adı itibariyle geri ödemesiz nakdi destek, karşılıksız verilen anlamına gelse de hiç bir hibe programında amaçsız, hedefsiz bir projeye destek olunmaz. Burada bahsedilen hibe sizden geri ödenmesi beklenmeden verilen şarta bağlı nakdi destek olarak yorumlanmalıdır. Hibenin belki de bir ortaklık olduğunu lütfen unutmayınız.
Teşvik ise “şevk” teriminden gelmekle birlikte “bir kişiyi istediğini yapması konusunda cesaretlendirme” sözlük anlamı ile belirli bir konuda başvuru sahiplerine sağlanan vergi ödememe, sgk primi ödememe, faiz ödememe, yatırım yeri tahsisi vb. yatırım sırasında veya sonrasında ortaya çıkan giderlerden yatırım yapma taahhüdünüz nedeniyle vazgeçmesi anlamına gelir. Teşvik de hibe gibi karşılıksız değildir. Geliştirilmesi, korunması gereken alanda bir dizi faaliyeti ve yatırımı yapmanız şartıyla size verilir. Aslında çok avantajlı olduğunu düşünmediğiniz bir yatırım konusunda bir nevi sizin ikna edilmenizdir. Teşvikin de mutlaka şarta bağlı olduğunu unutmayınız.
Kredi ise hepimizin bildiği üzere belirli bir zaman için geri ödemek kaydıyla alınan para olarak basitçe aklımızda kalabilir. Son zamanlarda faizsiz kredi, kar payı ortaklığı vb. farklı destekleme modelleri de girişimci ve yatırımcıları teşvik için kullanılmaktadır. Sübvansiyonlu kredi ise ilgili kredi kuruluşu tarafından faizsiz veya düşük faizli vb. destek sağlanarak uygun kredi imkanının yaratılmasıdır ki tabiki bu kredi de size karşılıksız verilmez. Zamanında geri ödemeniz beklenir. Kredinin teminatla verileceğini unutmayınız. İşte bu 3 destek unsurundan girişimci olarak yararlanacağınız modeli en baştan seçmeniz, kaynaklarını hazır etmeniz ve mutlaka bir termin planı ile süreci bir iş zaman planı ile tarihlendirmeniz önemlidir.
Türkiye’de girişimcilik destekleri ilk olarak 1963 yılında kurulan TÜBİTAK ile başlamıştır. TÜBİTAK, AR-GE ve yenilik içeren iş fikirlerine halen destek olmakla birlikte Akademik, Sanayi ve Kamu başlıklarında bugün öğrenci, girişimci, akademisyen, şirketler, üniversiteler vb. bir çok alanda destek sağlamaya devam etmektedir. TÜBİTAK destekleri yanında 1990 yılında küçük ve orta ölçekli sanayi işletmelerinin teknolojik yeniliklere süratle uyumlarını sağlamak, rekabet güçlerini yükseltmek ve ekonomiye katkılarını ve etkinliklerini artırmak amacıyla “T.C. Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı” yani KOSGEB kurulmuştur. Kosgeb bugün gerek faizsiz kredi, gerek hibe olarak KOBİ’lerin yararlanabildiği destekleri sağlamaktadır. Yine ülkemizin AB adaylığı sürecinde devlet desteklerini tabana yaymak adına 2005 yılında 26 farklı bölgede Kalkınma Ajansları kurulmuş olup ajanslar bulundukları bölgenin ihtiyaçlarına cevap verecek şekilde KOBİ’lere ve kâr amacı gütmeyen kuruluşlara hibe, faizsiz kredi/kar payı vererek katkı sağlamaktadırlar. Yine bunlar dışında bazı fonlar, melek yatırımcılar, bazı yarışmalar vb. kaynak sağlayıcılarda girişimcilere belirli şartlar dahilinde fon sağlayabilmektedirler.
Bunun yanında faaliyette olup ihracat yapan veya ihracatı hedefleyen işletmelerimiz için Ticaret Bakanlığımızın ihracat destekleri şeklinde şirketleri yararlandırdığı programdan yararlanarak Yurt dışı iş gezisi desteği, fuar katılım desteği, yurt dışı marka tescil desteği, yurt dışı tanıtım desteği, tasarım desteği, ihracat amacı test ve analiz desteği, kalite belgelendirme desteği, yeşil pasaport desteği vb. daha bir çok destek unsurundan yararlanabilmektedirler. Söz konusu desteklerden yararlanmanın ilk şartı ihracat yapmayı hedeflemek veya ihracat yapmış olmakla birlikte bir İhracatçı Birliğine kayıtlı olmak zorunludur.
Bunlar dışında Sanayi ve Teknoloji Bakanlığımızın ise bir nakdi destek yani hibe olmasa da vergi indirimi, SGK primi, kredi gibi bir takım finansal avantajlar sağlayan, Yatırımlarda Devlet Yardımları kapsamında verilen yatırım teşvik belgesi de çok önemli bir destek unsurudur. Bu destek kolunda ülkemizde gelişmişlik endeksine göre iller 6 bölgeye ayrılmış olup yatırım kapsamında temini zorunlu görülen makine ve ekipman alımında kdv istisnası, inşaat harcamalarında kdv istisnası, makine ithalatlarında gümrük vergisi muafiyeti, yapılan yatırımın tutarının belirli oranında vergi indirimi ve sgk primi işveren hissesi desteği, faiz veya kar payı desteği, yatırım yeri tahsisi, sgk primi işçi hissesi desteği vb. bazı finansal avantajlar sağlayan önemli destekler mevcuttur.
Yine Çalışma ve ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İŞKUR Tarafından sunulan Engellilere ve Eski Hükümlülere Yönelik Hibe Desteği, Kadın Girişimciler Derneği (KAGİDER), Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı (TTGV), Sabancı Vakfı, Kadın Girişimciler Derneği, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı, Türkiye Grameen Mikro Finans Programı, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği, Türkiye Esnaf ve Sanatkarlar Konfederasyonu, Teknokentler ve Bazı Elçilikler vb. hibe veren diğer kuruluşlar olduğu gibi TOBB Kadın Girişimciler Kurulu, Kredi Garanti Fonu, Halkbank gibi kredi veya faizsiz kredi imkanı sağlayan ya da girişimcilere yol göstermek amaçlı destek olan, mentörlük hizmeti veren kurumlarda bulunmaktadır. Burada bahsetmediğimiz birçok fon, vakıf, ulusal veya uluslararası kurum, melek yatırımcı vb. yine dönem dönem çağrıya çıkarak belirli şartlar dahilinde destek sunmaktadırlar.
Bunlar yanında gıda girişimcileri kamu veya özel bankaların girişimci, esnaf ve iş kurma kredi imkanlarından da yararlanabilmektedir. İş fikirlerinizi hayata geçirmeden önce planlama aşamasında yatırımınız için bir eş finansman kaynağı düşünüyorsanız bu kaynağın hibe mi kredi mi veya her ikisi de olması gerektiğine karar vermelisiniz. Eğer kredi düşünülüyorsa iş henüz fikir aşamasında iken bankalara ziyaret gerçekleştirerek kredi başvuru ve teminat şartlarını öğrenmeniz önemlidir. Yine kuracağınız hukuki statünün şahıs şirketi, sermaye şirketi vb. ne olacağı da bu aşamada önemli olabilir.
Şirket kurmadan da evden, internetten satış şeklinde de yasal olarak gelir elde edebileceğinizi ayrıca eklemek isterim. Esnaf muaflığı adı verilen bu uygulama ile evlerinde kendi el emekleri ile imal ettikleri ürünleri bir işyeri açmaksızın internet üzerinden satanlar yaralanmaktadır. Esnaf muaflığının şartlarına değinirsek, sanayi tipi ve ya seri üretim yapabilen makine ve aletler kullanamadan ve işçi çalıştırmadan evlerinde imal ettikleri havlu, örtü, çarşaf, çorap, halı, kilim, dokuma mamûlleri, kırpıntı deriden üretilen mamûller, örgü, dantel, her nevi nakış işleri ve turistik eşya, hasır, sepet, süpürge, paspas, fırça, yapma çiçek, pul, payet, boncuk işleme, tığ örgü işleri, ip ve urganları, tarhana, erişte, mantı gibi ürünler kapsamında olması gerekmektedir. Yine ek olarak ürünlerin işyeri açmaksızın satılması, ürünlerin, pazar takibi suretiyle satılmaması, ürünlerin ticari, zirai ve ya mesleki faaliyetleri dolayısıyla gelir ve kurumlar vergisi mükellefi olanların düzenledikleri kermes, festival ve panayırlarda satılmaması, ticari, zirai ve ya mesleki kazancı dolayısı ile gerçek usulde gelir vergisine tabi olunmaması ile faaliyetin, gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerine bağlılık arz edecek şekilde yapılmaması önemli hususlardır.
Yine ilk defa gelir vergisi mükellefi olacak ve mükellefiyet başlangıç tarihi itibarıyla 29 doldurmamış tam mükellef gerçek kişilerin, faaliyete başladıkları takvim yılından itibaren üç vergilendirme dönemi boyunca elde ettikleri bu kazançlarının önemli bir kısmı gelir vergisinden müstesnadır. Genç girişimci vergi istisnası adı verilen bu istisnadan faydalanma süresi toplamında 3 yıldır. İlk defa şirket kurmuş olmanız ve 29 yaş altında olmanız gerekmektedir. Burada önemli hususlar tam mükellefiyet olması, şirketi kurduktan sonra 10 gün içinde vergi dairesine başvurmanız, sermaye şirketi değil şahıs şirketi veya adi ortaklık kurmanız (adi ortaklık ise diğer ortağında aynı şartları taşıması) gibi önemli hususları vardır.
Gıda alanında Ar-Ge içeren iş fikriniz olması durumunda ise yine Kosgeb’in Ar-Ge, Ür-Ge ve İnovasyon Destek programından yararlanabilirsiniz. Her zaman açık olan bu programa başvuru için kosgeb veritabanına AR-GE Girişimcisi kayıt kısmından, şirketinizi daha kurmadan doğrudan veya şirketinizi kurduktan sonra kosgeb veri tabanına kayıt şeklinde kosgebe kayıt olup gerekli başvuru formlarını doldurup başvurunuzu yapabilirsiniz. Gıda Alanında arge içeren iş fikirleriniz için çağrı esaslı TÜBİTAK 1512 - TEKNOGİRİŞİM SERMAYESİ DESTEĞİ PROGRAMI da iyi bir seçenektir. Program kapsamında teknoloji ve yenilik odaklı girişim faaliyetinde bulunmaya aday, çağrıda belirtilen nitelikleri taşıyan, ön başvuru tarihi itibariyle üniversitelerin herhangi bir ön lisans, lisans, yüksek lisans veya doktora programına kayıtlı öğrenci ya da bu programlardan mezun kişiler başvuru yapabilir. BİGG Programı kapsamında girişimcilere girişimcilik eğitimi verilmekte, ayrıca sanayi deneyimi olan rehberler ile girişimciye teknik, ticari ve idari konularda destek sağlanmaktadır. Ar_Ge destekleri alanında konu etmek gereken bir diğer destek unsuru ise Tarım ve Orman Bakanlığı Ar-Ge Destek Program olup çağrı esaslı ilana çıkılan programa girişimci kişiler, şirketler yanında üniversiteler, araştırma kuruluşları, sivil toplum örgütleri, meslek kuruluşları vb. kuruluşlarda başvurabilmektedir. Programda araştırma kuruluşu, Bakanlık kurumları, meslek örgütleri veya özel sektör olarak başvuru sahiplerinin birbirleriyle ortaklık yapmaları zorunlu tutulmaktadır.
Gıda alanında iş fikirleri yukarıdaki Kosgeb, Tübitak destekleri ve bazı bankaların girişimci hibe ve kredilerine ek olarak Tarım ve Orman Bakanlığının çağrı esaslı ilana çıkarak ulusal bütçe ile finanse ettiği Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmesi Programı (KKYDP) kapsamında tarımsal faaliyet (sera) ve hayvancılık faaliyeti (yetiştiricilik), bitkisel ve hayvansal ürün işleme, depolama, paketleme vb. faaliyetlerde bulunacak mevcut işletmelerin kapasite artışı ve teknoloji yenileme ve modernizasyonları (yenilebilir enerji yatırımları örneğin) ile komple yeni yatırım projeleri bu hibe programından yararlanabilmektedir. Bu destek programında yatırımcıların makine ekipman ve inşaat kalemlerinden oluşan yatırım tutarının % 50 si (KDV Hariç olarak) hibe olarak geri verilmektedir.
Yine aynı Bakanlık bünyesinde olup bütçesinin % 75 i AB nden % 25’i ulusal bütçe ile finanse edilen ve IPARD olarak bilinen Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu (TKDK) destekleri de bir diğer önemli enstrümandır. IPARD desteklerinde yine benzer şekilde tarımsal yetiştiricilik (açık alan ve serada tıbbi aromatik bitki, fide fidan vb.) ve hayvancılık faaliyeti (büyükbaş, küçükbaş, kanatlı hayvan vb) et, süt, ve su ürünleri ile meyce sebze ürünlerinin üretimi, depolanması, pazarlanması, kırsal turizm, arıcılık, zanaatkarlık ve katma değerli ürünler, su ürünleri, makine parkları, yenilebilir enerji vb. yatırım kalemlerinde KDV muafiyeti yanında yine belirli üst limitlerde % 40-65 hibe oranıyla yatırımcılara destek olunmaktadır. IPARD yatırımları hem KDV muafiyeti olan hem de hibe alabildiğiniz, proje sonunda ülkemiz ve AB Mevzuatlarına uygun yatırımların yapılabildiği yegane hibe desteği enstrümanıdır.
Aynı Bakanlığın tarım, hayvancılık, ormancılık, gıda ve su ürünleri alanlarında eğitim veren üniversitelerin fakülte ve meslek yüksekokulları ile Milli Eğitim Bakanlığına bağlı tarım, hayvan yetiştiriciliği ve sağlığı, laboratuvar hizmetleri ve gıda teknolojisi alanlarında eğitim veren lise ve dengi okullardan mezun olmak ve proje alanında ikamet edeceğini taahhüt neden girişimcilere hibe imkanı sağladığı Kırsal Kalkınmada Uzman Eller projesi de bir diğer destek alternatifi olarak karşımıza çıkmaktadır. Uzmaneller projesinde tarım ve gıda alanındaki eğitimli meslek mensuplarının ve gıda profesyonellerinin kendi illerinde hayvansal ve bitkisel üretime yönelik projeler, su ürünlerinin üretimine yönelik projeler ile coğrafi işaretli ürün ve geleneksel ürünlere yönelik projelerle ilgili olarak yatırım yaparak o bölgede ikamet etmeleri, böylece tarım ve gıda alanında kendi yörelerine örnek işletme kazandırmaları, köyden kentlere göçün önlenmesi ve örnek projeler olarak nitelikli zirai faaliyet ve gıda ürünü üretimi amacıyla planlanmıştır. Uzmaneller projesi tüm illerimizde uygulanmaya başlamakla birlikte uzmaneller projesine dosya sunan beyaz yakalı başvuru sahibinin proje maliyetinin tamamına kadar belirli bir limit dahilinde kadar sağlayan bir proje olduğu söylenebilir.
Tüm bu bilgilerin ışığında gıda alanında iş fikri olan gıda profesyonellerinin teşvik, hibe veya kredi imkanlarından yararlanmak için ilgili hibe, teşvik veya kredi imkanı sağlayan kurumun başvuru şartlarını iyi araştırarak gerekli uygunluk kriterlerini sağlaması gerektiğini unutmamalısınız. İş fikrinizi yürütecek olan hukuki statüyü de doğru karar vermek destek kurumlarına başvuru için veya yatırım ve işletme maliyetlerinizi azaltmanız için bir avantaj olabilir. Örneğin, şahıs şirketi, sermaye şirketi veya kooperatif vb. kurmanın bu açıdan bazı avantaj ve dezavantajları vardır. Örneğin şahıs şirketi kurarak daha az muhasebe ve vergi giderleri ile esnaf desteklerinden daha çok yararlanmayı hedefleyebilirsiniz. Ancak belirli bir gelire ulaştıktan sonra şahıs şirketlerinin daha fazla vergi ödediğini bilmelisiniz. Ya da iş fikriniz gereği çok ortaklı ve güçlü sermayeli bir sermaye şirketi (LTD, A.Ş. vb.) kurmanız ileri de bankalarla veya müşterilerinizle olan ticari ilişkilerinizde itibarlı işletme statüsünü size sağlayabilir. Benzer şekilde yöresel ürünlerin üretilip pazarlanacağı coğrafi kaynağa bağımlı sosyal amaç içeren bir projeniz de bu sefer çok ortaklı yerel bir kooperatifin tercih edilmesi de düşünülebilir. Bunun gibi kuracağınız şirketinizin yasal statüsünü de iyice araştırarak mali açıdan ve devlet destekleri açısından müşavir desteği almanızı öneririz. Bu vesile ile kariyer yolculuğunuzda başarılar diler, olabilecek girişimlerinizin kazançlı ve başarılı olmasını dileriz.
