Süt ve süt ürünleri ülkemizde ve dünyada sürekli kullanılan ve talebi düzenli olarak artan gıda maddeleri arasındadır. Dünya nüfusu arttıkça sağlıklı,dengeli ,düzenli beslenmeye olan ilgi ve talep artmış ve son yüzyılda süt ve ürünleri de endüstriyel olarak daha fazla sunulmaya başlamıştır.
Sütün ilk taşıma araçları hayvan derisi ve işkembesiydi. süt ürünleri arasında deri tulum peyniri hala popülerliğini korumaktadır.
Sütün fabrikalara gelmesi son 100 yıl içinde süt güğümlerinden araçla taşıma tanklarına evrilmiştir. Bu artan süt talebinin ve arzının bir sonucudur. Süt miktarı arttıkça ve fabrikalar büyüdükçe süt kaynaktan, merkezileşen fabrikalara tanklarla taşınmaya başlamıştır. Süt soğutma tanklarından, kamyon üstü tankerlerle fabrikalara çiğ süt taşıması ile süt ilk pompa temas etmiştir.
Süt soğutma tanklarından süt tankerlerine süt aktarım genellikle Kendinden emişli santrfüj pompalar ile yapılmaktadır. Kendinden emişli santrfüj pompalar esnek pervaneli ya da paslanmaz pervaneli olabilir. Bu tip pompalar genellikle elektrik ile çalışır . Bazı hidrolik motoru olanlar süt taşıma kamyonunun hidrolik sistemi üzerinden de çalışabilir. Esnek pervaneli santrfüj pompaların plastik pervanelerinin belirli periyotlarda değişmesi gerekmektedir. Bu pompalar negatif seviyeden emiş yapabildikleri için kısa süre ile kuru çalışabilirler.
Süt fabrikaya ulaştıktan sonra süt alım ünitelerinden depolama tanklarına santrfüj pompalar ya da diyafram pompalar ile alınabilir. Ancak santrfüj pompa kullanımı daha yaygındır. Havalı diyafram pompalar diyafram hareketi ile çalıştığı için sütü çırpabilir ve bu sütün yağının ayrışmasına sebep olabilir. Santrfüj pompaların seçimi yapılırken açık pervaneli pompalar seçilmelidir. Kapalı pervaneli pompalar CIp sırasında temizlenemeyeceği için gıda proseslerinde çok tercih edilmezler. Santrüj Pompa seçimi aşağıdaki kriterlere göre yapılmalıdır.
- Debi: Anlık olarak aktarılacak maksimum süt miktarı
- Basınç: Pompanın yenmesi gereken hidrostatik basınç ve basınç yaratan karşı ekipmanlar
- Sıcaklık
- Ürün
- Vizkozite
- Yoğunluk
- Salmastra tipi
- Boru hattı standardı
Konumuz süt olduğu için vizkoziteyi bu seçimde en azından süt alım kısmında geçebiliriz
Süt depolama tanklarına ulaştıktan sonra süt halinde fabrika içindeki diğer proseslere tamamen santrfüj pompalarla transfer edilir.
Bu transferler sırasında yoğunlaştığı ana kadar santrfüj pompa kullanımı devam eder.
Süt işlemler içinde separtörlerden ,homojenizatörden ,pastörizatörlerden geçişini yine santrfüj pompalar ile yapar.
Sütün yoğunlaştığı ya da form değiştirdiği kısımlarda vizkoziteye,ürün hassasiyetine ve işlemlere göre pozitif deplasmanlı pompalara geçmek gerekir.
Süt ürünleri olarak bilinen
- Ayran
- Kefir
- Yoğurt
- Peynir telemesi
- Krem peynir
- Krema
- Sütlü tatlılar
- Yoğun süt
- Tereyağ
- Sütlü kahve
- Meyveli süt
- Ve diğerleri
Ürünlerin transferinde yukarıda saydığımız kriterlere göre pompa seçimi yapılabilir.
Sütü ürünleri için kullanılan pozitif deplasmanlı pompalar arasında aşağıdaki pompalar sıklıkla kullanılmaktadır.
Lobe pompalar: 1000 cP ve üzeri vizkozitede olan ürünleri taşımak için kullanırlar. Belirli bir hacimdeki ürün kütlesini ,karşı basınca karşı taşımaktadırlar. Seçimi sırasında vizkozite değeri,debi,basınç ve bağlantı şekli mutlaka belirtilmelidir. Tek veya çift mekanik salmastalı olabilirler. Ürün yapısına göre rotor dizaynı önem taşımaktadır. Hassas ürünlerde devir sayısı az gövde yapısı büyük olmalıdır. Bu pompalar CIP sırasında BY Pass edilmeli ve düşük devirde çalıştırılmalıdır. Hassas pompalar oldukları için basınç artışlarından zarar görüp çizilmerini engellemek için hesaplandıkları basınca göre çıkışlarında bir emniyet vanası olmalıdır.
Diyafram pompalar: Diyafram emişi ve basması sayesinde ürün transferinde kullanılırlar. Basınçları kompresörünüzün gücüyle sınırlıdır. Yoğun ürünlerde ve parçacıklı ürünlerde iyi performans gösterirler ancak çalkalama etkisi dolayısıyla genellikle üründe köpürme ve incelme şikayetleri görülür. Belirli çalışma zamanlarından sonra diyaframların ve elastomerlerin değişmesi gereklidir. Süt ürünlerinde sadece paslanmaz çelik gövdeli ürünler ve FDA sertifikalı diyaframlar kullanılmalıdır.
Mono pompalar: Pozitif deplasmanlı pompalardandır. Rotor ve stator yapısı ile hassas ve yoğun ürünlerin transferinde kullanılırlar. Kuru çalıştırılması halinde statorlarında deformasyon oluşur. Dozajlamada en çok tercih edilen pompalardandır. Bu pompalar CIP sırasında BY Pass edilmeli ve düşük devirde çalıştırılmalıdır
Çift dişli pompalar: Pozitif deplasmanlı pompalardır.Diş yapıları hijyenik dizayna uygundur. Düşük devirlerde yüksek vizkoziteli ürünleri basarlarken ;yüksek devirlerde su ,CIP gibi düşük vizkoziteli ürünleri de basabilirler. Çift yönlü çalıştırılabilirler. Bu pompa seçimi sırasında motorun farklı frekanslarda çalıştırılacağı düşünülerek yapılmalıdır. Bu pompalar ayrıca kendinden emişli pompa gibi emiş yapabilirler.