Son yıllarda beslenme alışkanlıklarımızda köklü değişimler yaşanıyor. Bitkisel protein kaynaklarına yönelim çevresel kaygılar, sağlık bilincinin artması ve etik endişelerden dolayı artıyor. Bu durum sadece vejetaryen ve veganlar için değil, aynı zamanda sağlıklı beslenmeye özen gösteren herkes için önemli bir alternatif haline geldi.
Baklagiller, yemişler, tohumlar gibi bitkisel protein kaynakları ateşin bulunmasıyla sindirilebilir hale gelmeye başlamış, tarım devriminin ve insanın ortalama yaşam süresinin uzamasında önemli rol oynamıştır (Kaplan ve Yurdagül, 2018). Bugün de iklim krizi ile mücadelede hem insanlık hem de dünya için bitkisel proteinler tekrar öne çıkmaya başlıyor. Çünkü mevcut gıda sistemi ile sürdürülebilir bir hayata ve gezegene sahip olmak giderek imkânsız hale geliyor. Küresel sera gazı emisyonlarının %26’sını gıda ve beslenme değer zinciri oluştururken sadece küresel hayvancılıktan kaynaklanan sera gazı emisyonu, büyükbaş hayvanların sindirim süreçleri sırasında ortaya çıkan metan gazı, yem üretimi, su ve arazi kullanımı gibi faktörleri de dahil ettiğimizde tüm ulaştırma sektörü kaynaklı emisyon miktarından fazla (TTGV Alternatif Protein Raporu, 2023). Bu durum iklim kriziyle mücadele için hayvansal proteinlerin alternatiflerine yönelimi zorunlu kılıyor. Ancak laboratuvar etlerinin üretim maliyetlerinin yüksekliği, böcek proteinlerinin tüketici kabulü, dini boyutu vb. düşünüldüğünde birçok alternatif protein kaynağı içerisinde en hızlı dönüşümü sağlayabilecek kaynak bitkisel proteinler olarak görünüyor. Soya, bezelye gibi protein kaynaklardan elde edilen bitkisel et alternatifleri daha az enerji, su ve arazi kullanımını sağlamaktadır. Buna rağmen küresel protein arzının %43’ünü hayvansal, %57’sini bitkisel proteinler oluşturuyor (Langyan ve ark., 2022).
Öte yandan dünyanın önde gelen beslenme kuruluşlarından EAT Lancet, bitkisel ürünlerin fazla olduğu, et ürünlerinin azaltıldığı farklı besin gruplarını içeren esnek (fleksitaryen) beslenmeyi öneriyor. Ayrıca bitkisel protein alımında her %3'lük artış, herhangi bir nedene bağlı ölüm riskini %10 azaltırken; hayvansal protein alımında her %10'luk artış, kalp hastalığından ölüm riskini %8 artırdığına dair çalışmalar da bitkisel proteine daha fazla yer vermenin önemini vurguluyor (Petersen ve ark., 2017). Ancak bitkisel proteinlerin biyoyararlılıkları hayvansal proteinlere göre daha düşük olup özellikle kas sentezi gibi noktalarda yetersiz kalabilmektedir (Ewy ve ark., 2022). Bu yüzden hayvansal proteinlere de diyette yer verip bitkisel ağırlıklı beslenmek birçok çalışmada tavsiye edilmektedir.
Bitkisel proteinlerin son 25 yılda toplam 7,8 milyar dolar yatırım alması ve bu yatırımların yaklaşık %70’inin 2020 sonrası gerçekleştirilmesi, Danimarka’nın bitkisel gıdalarla ilgili oluşturduğu hükümet planı, ISO’nun yıl sonunda “Bitki Bazlı Gıdalar Standardını” yayınlamayı planlaması gibi birçok gelişme bitkisel proteinlerin gideceği yer hakkında ipucu veriyor. Kısacası bitkisel proteinler, iklim kriziyle mücadeleden kişisel sağlığa kadar pek çok alanda çözüm sunarken, aynı zamanda ekonomik büyüme için de yeni fırsatlar yaratıyor. Bu dönüşüm, sadece bir beslenme trendi değil, aynı zamanda küresel bir sürdürülebilirlik devrimi olacak. Gelecek, bitkisel ile gelecek.
Kaynakça
-Ewy, M. W., Patel, A., Abdelmagid, M. G., Elfadil, O. M., Bonnes, S. L., Salonen, B. R., Hurt, R. T., & Mundi, M. S. (2022). Plant-based diet: Is it as good as an animal-based diet when it comes to protein? Current Nutrition Reports, 11(2), 337-346. https://doi.org/10.1007/s13668-022-00401-8
-https://eatforum.org/eat-lancet-commission/the-planetary-health-diet-and-you/
-Kaplan, Y. ve Yurdagül, S. (2018). Evrimsel Gastronomi. Güncel Turizm Araştırmaları Dergisi, 2(Ek.1), 582-588.
-Langyan, S., Yadava, P., Khan, F. N., Dar, Z. A., Singh, R., & Kumar, A. (2022). Sustaining protein nutrition through plant-based foods. Frontiers in Nutrition, 8, 772573. https://doi.org/10.3389/fnut.2021.772573
-Petersen, K. S., Flock, M. R., Richter, C. K., Mukherjea, R., Slavin, J. L., & Kris-Etherton, P. M. (2017). Healthy dietary patterns for preventing cardiometabolic disease: The role of plant-based foods and animal products. Current Developments in Nutrition, 1(12), cdn.117.001289. https://doi.org/10.3945/cdn.117.001289
-Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı Alternatif Protein Raporu, 2023, s.3-15.
