Dünyanın tamamını etkisi altına alan Korono virüs salgınını kontrol etmek için insanlardan evlerinde kalmaları istenmektedir. Ancak belli sektörler özel sorumluluk alarak çalışmalarına, üretimlerine devam etmek zorundadır. Bu sektörler ülkelerin kritik altyapı sistemlerini oluşturur. Bilindiği gibi kritik altyapı (critical infrastructure), toplumun ve ekonominin devamlılığı için gerekli olan hayati varlıkları tanımlar. Bunlar içinde barınma, ısınma, ulaşım, acil servisler yer aldığı gibi tarım, gıda üretimi ve dağıtımı, su temini ile halk sağlığı önemli yer tutar. Dolayısı ile bu sektörlerin evde kalması mümkün değildir. Halk sağlığı sektörü gıda, tarım, su ve atık sistemlerinin çalışması ile yakından ilgili, birbirine bağımlıdır.
Gıda sektörünün bütün bileşenlerinin ülkelerin kritik altyapısı içinde yer aldığını biliyoruz. Bu nedenle gıda sektörünün işlerine devam etmesi hayatidir. Zirai üretim, gıda işleme, dağıtım, servis perakende vb alanlarda çalışanlar 'esansiyal kritik altyapı elemanları' olarak tanımlanmaktadır. Bu süreçte gıda ve tarım sektöründe çalışmaya devam etmeleri toplumun devamlılığı ve çabuk iyileşmesi için kritiktir.
Sağlık Bakanlığımız ile Tarım ve Orman Bakanlığımız salgını kontrol altına alacak gerekli uyarıları çok güzel bir şekilde yapmaktadır. Benzer olarak ABD de OSHA (İş Güvenliği ve Sağlığı Dairesi) ve FDA(ABD de Gıda ve İlaç İdaresi Kurumu) da salgının işyerlerine etkisi ve bütün çalışanların Covid-19 riskini azaltmak için alınacak önlemleri sıralamıştır. Burada alınan önlemler genel olarak televizyon yayınları ile artık çok iyi öğrenmiş olmamız gereken bilgilerdir. Ancak açık oturumlarda halk tarafından sorulan sorular, çoğunlukla insanların gıdalardan ve ambalaj malzemelerinden bulaşmadan korktuğunu göstermektedir. Virüsler gıda ve ambalaj gibi cansız ortamlarda çoğalamamakta ve uzun süre canlı kalamamaktadır. Dolayısı ile bu yolla bulaşarak insanları hasta etme olasılıkları yok denecek kadar azdır. Bunun aksine önemli olan sosyal mesafe ve temel hijyen kurallarıdır. Kontrolsüz hapşırma sonucu çıkan damlacıkların yakın temas ve damlacık enfeksiyonu ile bu hastalığı yaydığı bilinmektedir.
Bilgilerimizi gıda sektörü için aşağıda bir daha gözden geçirelim.
1- FDA, gıda işletmelerinde üretim, işleme bantları ve çalışanlar arasındaki sosyal mesafenin en az 6 feet(183 cm) olacak şekilde düzenlenmesini istemektedir. Bu sosyal mesafenin korunması perakende ve servis sektörü için de zorunludur.
2- Yukarıdaki düzenlemenin yapılması bazı işletmelerde mümkün olamayabilir. Virüsün bir kişiden diğerine bulaşması, temas süresine ve personel hijyeni uygulamalarına bağlıdır. Sosyal mesafenin uygulanamadığı yerlerde etkin hijyen uygulamaları ile virüsün yayılması azaltılabilir. Etkin hijyen uygulamalarının olmadığı durumlarda yalnız sosyal mesafe virüsün yayılmasını önleyemeyebilir. Gıda işletmelerinde çalışan personel sık ve doğru el yıkama ile bütün yüzeylerin rutin temizliği konusunda dikkatli olmalıdır. Doğru personel hijyeni alışkanlıkları kazanılmış olan işletmelerde sosyal mesafe dahil bu uygulamalar zaten rutin olarak vardır. Gıda işleme personelinin birbiri ile tokalaşması, sarılması, el şakası yapması zaten işletme içinde yasakladığımız davranışlardır. Bu yasakları şimdi günlük hayatımıza adapte edeceğiz. Yüzük, bilezik, saat takmamak elleri dirseklere kadar en az 20 saniye sürecek şekilde yıkamayı, kurulamayı biliyoruz. Dolayısı ile gıda güvenliği kurallarına uyan, doğru personel hijyeni alışkanlıkları kazanmış olan kişilerin Sağlık Bakanlığımız ile Tarım ve Orman Bakanlığımızın önlemlerine çok daha kolay adapte olmasını bekliyoruz.
3- Hasta çalışanlar eskiden olduğu gibi derhal şefine haber vererek Sağlık Bakanlığının talimatlarını uygulamalıdır.
4- El dezenfektanları el yıkamanın yerini tutmaz, gıdacılar bunu da çok iyi bilir. Eller su ve sabun ile yıkanmalıdır. Su ve sabunun olmadığı yerlerde alkol bazlı dezenfektan kullanılmalıdır. Eldiven takmanın da el yıkamanın yerine geçmediğini aksine daha çok bulaşmaya yol açabileceğini 'temel gıda hijyeni' uygulamalarımızdan biliyoruz.
5- Kasiyerler, pazar yerindeki satıcılar ve gıda sektöründeki temizlik personelinin Covid-19 dan korunmak için yüz maskesi takmasına gerek yoktur. Ancak doktorunun kişiye özel bir tavsiyesi var ise kullanabilir. Maskeyi hastalık belirtisi olan kişiler diğerlerini bulaştırmamak için kullanmalıdır. Aksi halde maskeler de bulaşma kaynağı haline gelebilir.
Gıda fabrikası veya çiftlikte çalışanlardan birisi Covid-19 (+) çıkarsa diğerlerini korumak için işletme ne yapmalıdır ?
Bu elemanlar derhal işletmeden uzaklaştırılmalı, Sağlık Bakanlığımızın talimatları uygulanmalıdır. Bilindiği gibi korono virüsler zarflı virusler olup, uygun dezenfektanlar ile öldürülmesi en kolay olan virüslerdir. Gıda güvenliğini sağlamak için işletmelerde uyguladığımız SSOP(Sanitation Standard Operating Procedure - Standart Sanitasyon Uygulama İşlemleri) Covid-19 gibi solunum yolu enfeksiyonlarının yayılmasını da önlemede yararlıdır. Sağlık Bakanlığımızın uyarılarına harfiyen uymak zorundayız. Bunlara uymanın gıda sektörü için zor olmadığını burada vurguluyoruz.
Covid - 19 gıda ve gıda ambalajı ile bulaşır mı ?
Daha önce de belirttiğimiz gibi Covid-19 insandan insana yakın temas ve damlacık enfeksiyonu ile yayılan bir virüstür. Hepatit A ve norovirüs gibi gastrointestinal gıda kaynaklı bir virüs olduğuna dair bir kanıt yoktur. Virüslerin canlı hücre dışında üreyemediğini biliyoruz bu nedenle gıda ve gıda ambalajı ile geçme olasılığı hemen hemen yoktur, geçtiğine dair bir bilgi de yoktur. Daima iyi hijyen uygulamalarını gerçekleştirmemiz yeterlidir. El yıkama, yüzeylerin sık temizliği, çiğ-pişmiş /temiz-kirli ayırımı, pişirme, doğru sıcaklık uygulamaları esastır.
Servis sektörü ve tüketiciler için tavsiyeler
1- Sosyal mesafeyi koruyun, hasta insanlar ile temastan kaçının
2- Göz, burun ve ağzınıza dokunmayın
3- Hasta iseniz evde kalın
4- Öksürüp aksırırken ağız ve burnunuzu kağıt ile kapatıp, kağıdı tuvalete atıp sifonu çekin veya hijyenik bir şekilde çöpe atın.
5- Ellerinizi su ve sabun ile en az 20 saniye yıkayın. Yüzük, bilezik, saat kullanmayın, bunların altında mikroplar gizlenir, tam olarak temizleyemezsiniz. Özellikle tuvaletten çıktıktan sonra, burnunuzu, boğazınızı temizledikten sonra ve yemek yemeden önce ellerinizi yıkayın. Su ve sabun bulamadı iseniz %60’lık alkol içeren dezenfektan kullanın . Ellerinizde görünür kir var ise mutlaka su ve sabun ile yıkayın.
6- Hasta değilseniz kesinlikle maske kullanmayın.
7- Eldiven kullanarak mikropları daha çok yayarsınız, mümkünse eldiven kullanmayın, ellerinizi yıkayın, dezenfekte edin.
8- Temel hijyen kurallarını daima uygulayın. Parmak yalamak, tırnakla dişleri temizlemek, tırnak yemek, üfleyerek uzaklaştırmak, parmağı tükürük ile ıslatıp kağıt veya naylon almak gibi alışkanlıklar sadece mikroorganizmaları ellere dolayısı ile gıdalara ve yüzeylere bulaştırdığı için değil, görsel olarak da kabul edilemez.
