Akhisar zeytin ve zeytinyağı üretiminde son yıllarda önemli aşama kaydetmiştir. Sahanın toprak, yerüstü ve yeraltı suları, jeoloji, bakı ve iklim gibi ekolojik özellikleri zeytin yetiştirmek için çok uygundur. Ekolojik özellikler içinde iklim, zeytin tarımını etkileyen başlıca coğrafi faktördür. İklim elemanları olan sıcaklık, yağış, nem ve rüzgâr doğrudan veya dolaylı olarak zeytin tarımı üzerinde önemli bir etki yapar.
Sıcaklık
Akhisar’da yıllık ortalama sıcaklık değerleri 14,7°C ile 18,1°C arasında değişmektedir. Fakat uzun yıllar ortalaması 16,3°C’dir. Buna göre ilçedeki zeytin tarımının, sıcaklık açısından uygun koşullara sahip olduğu anlaşılır.
Akhisar’da yılın en soğuk ayın 5,9°C ile Ocak ayıdır. Araştırmalar, en soğuk ay ortalamalarının 6°C-7°C olduğu bölgelerde zeytinin soğuklama ihtiyacını, don tehlikesi olmadan rahatça karşılayabileceğini göstermiştir. Bu açıdan Akhisar’ın Ocak ayı sıcaklığı çok uygun bir değerdir. Soğuklama ihtiyacı karşılanmasına rağmen düşük sıcaklıklar, zeytin ağacının don nedeniyle zarar görmesi riskini barındırmaktadır.
Zeytin tarımı için ideal yaz sıcaklığı değerleri 23,6°C ile 28,2°C’ler arasında değişir. Akhisar’ın 27,2 °C olan yaz sıcaklığı (Temmuz ortalaması), zeytinin meyve büyütmesi (hacim ve boyut bakımından) uygundur.
Rasat süresi boyunca ölçülen en düşük sıcaklık değeri -13,6 °C’dir. Bundan küçük bir değer olarak (-11,3°C) ölçülmüştür. Anlaşıldığına göre 50-60 yılda bir kez bu ölçüde düşük sıcaklıkların tekrarlama ihtimali vardır. -7°C ile -11°C arasındaki düşük sıcaklar ise 25-30 yılda bir tekerrür etmektedir.
Akhisar’da yüksek sıcaklıkların zeytin ziraati üzerindeki etkileri daha güçlüdür. 45,2°C ölçülen en yüksek sıcaklık değeridir. 40°C’yi aşan sıcaklıklar hemen hemen tüm ağaçlara zarar vermektedir. Akhisar’da 40°C’yi aşan sıcaklıklar hemen her sene ölçülmektedir. Bunların devam süresi uzun olduğunda, ağacın vejetatif faaliyetleri dolaylı ve doğrudan negatif olarak etkilenmektedir.
Akhisar’da 0°C’nin altındaki sıcaklıklar hemen hemen her sene gerçekleşir. Ancak evvelce de belirtildiği üzere -7°C’yi aşmamak koşuluyla bitkiye zarar vermez hatta soğuklama ihtiyacını karşılamasına vesile olur. Kısacası donlu günlerin hepsi bitki için zararlı değildir. -7°C altındaki düşük sıcaklıklar uzun sürdüğü takdirde bitkinin yapraklarında ve eski sürgünlerin ince uçlarında donmalara neden olur. Halk bu durumu “soğuk zeytinleri yaktı” cümlesiyle ifade eder. Böyle bir devamlılık 1973 kışında ocak ayında görülmüştür. Ayrıca 1982, 1992, 1997 kışlarında da iki gün devam eden zarar verici soğuklar olmuştur. Bilhassa 1980 yılında üç gün devam eden ve -7,4°C’ye düşen sıcaklıklar sorun oluşturmuştur. Aslında Mart ayında ağacın somak sürmeye başlaması söz konusu ayın ikinci yarısının sonlarına doğru olmaktadır. Fakat buna rağmen Akhisar’da Mart ayı zeytin ağacı ve zeytin ziraati açısından riskli ve kritik bir ay olarak öne çıkmaktadır. Nisan ayının başlarında kaydedilen eksi sıcaklıkların da çiçek tomurcuğu oluşumu üzerinde negatif rol oynayacağı, tomurcuklara zarar vereceği anlaşılmaktadır. Ancak Nisan başlarındaki soğuklar uzun süreli ve şiddetli soğuklar değildir.
Akhisar ilçesinin doğusunda kabaca kuzey-güney doğrultusunda uzanan Görenez Dağı (1280 m) ile Seydan Dağı (1356 m) yer alır. İlçenin merkezi kısmı ve batısı jeomorfolojik olarak ovalık alanlardan ve alçak tepelerden oluşmuştur. Rölyefin bu özellikleri ilçe arazisinde yatay ve dikey istikametteki sıcaklık dağılışını etkiler. İlçe arazisinin ortaları en sıcak kesimdir. Akhisar meteoroloji istasyonunda 93 m olan yükselti ovanın güneyindeki Rahmiye Köyü civarında 67 m’ye düşer. Bu nedenle merkezi kısmın güneyindeki bu sahada yıllık ortalama sıcaklığın biraz artarak 17,6°C ye yükselir. Bu takdirde zeytin yıllık ortalama sıcaklık bakımından optimum şartlardan uzaklaşmış olur.
Tarihi zeytinlikler kuzeybatıda Zeytinliova (Palamut) beldesi etrafındaki köylerde toplanmıştır. Buraların rakımı 185 m ile 425 m arasında değişir. Yıllık ortalama sıcaklıkları da 16°C ile 14,5°C arasındadır. Zeytinliova ve çevresi Akhisar zeytinleri için (uslu çeşidi) gerek sıcaklıklar, gerekse yağış, bakı, topoğrafya, eğim, toprak (Neojen üzerindeki kireçli killi topraklar), anakaya olarak optimum şartlara haiz bir alandır.
Yağış ve nem
Uzun yıllar ortalamalarına göre Akhisar’ın yıllık yağış miktarı 558 mm’dir. 750-800 mm yağış, sulamaya gerek olmadan zeytin tarımı yapılabilecek miktardır. Akhisar’ın yıllık yağışı bu değerin altındadır. Yani yağış bakımından optimum şartlarda değildir. Günümüzde Akhisar zeytinciliğinde büyük ölçüde sulama yapılmaktadır. Ancak zeytin ağacı için toplam yağıştan ziyade yağışın yıl içindeki dağılışı yani yağış rejimi önemlidir. Yağışlar zeytinin fenolojik takvimine uygun olduğu takdirde optimumun altındaki bir yağış miktarı da zeytinin gelişimi ve ürün vermesi açısından yeterli olabilir. 1970-2019 arasındaki, Akhisar’a miktarları 311,4 mm ile 866,6 mm arasında değişen yağışlar düşmüştür.
Kışın maksimum olan yağışlar, yazın minimuma inmekte sonra tekrar artmaktadır. En yağışlı ay 92,5 mm ile bir kış ayı olan Aralık, en az yağışlı ay, bir yaz ayı olan Ağustos’tur. Yağışlar bitkinin ihtiyaç duyduğu aylarda ve mevsimlerde düşüyorsa bitkiye faydası daha çok olur.
En yağışlı mevsim % 47,1 oranı ile kış, en az yağışlı mevsim %3,9 oranı ile yazdır. Yani kışlar yağışlı, yazlar kuraktır. Kışın, zeytinin soğuklama ve dinlenme dönemidir. Bu sebeple bol bol düşen yağışları pek kullanmaz. İlkbahar yağışları zeytin için çok önemlidir. Zira somak sürer, çiçek tomurcuğu oluşturur ve çiçek açar. Tüm bu faaliyetler için topraktaki suya ihtiyaç vardır. Toprak kışın doymuş olduğundan Mayıs sonuna kadar onu kullanır. Şayet toprak doymamışsa düşen yağışlardan istifade eder. Kurak geçen kışlarda Nisan - Mayıs yağışları kritik yağışlardır. Bunlar da düşmezse ağaç ilkbahar kuraklığı ile karşı karşıya kalır. O zaman sulama yapmak gerekir. Zeytin için bir yaz kuraklığı gereklidir. Yağ oluşumu için 2-3 ay süreli kurak-sıcak bir devreye ihtiyaç vardır. Sonbahar yağışları toprak suyunu takviye eder, besler. Sıcaklıklar azaldığı için fotosentez hızı yavaşlar. Bu nedenle fazla su kullanmaz. %23 oranında sonbahar yağışları meyve olgunlaşması ve yağ bağlama açısından yeterlidir. Fakat yaz kuraklığının sonbahara doğru uzaması meyve kalitesinde kayıplara yol açar, büyüyemez, buruşur hatta kurur. Zeytincilikte sulamaya ihtiyaç duyulacak ikinci kritik evre budur.
Havanın nispi nemi ile zeytin ziraati arasında, transpirasyonu ve tozlaşmayı etkileme, bazı bitkisel hastalıklara yol açma gibi ilişkiler vardır (Efe ve diğerleri, 2011). Akhisar’ın yıllık ortalama nispi nemi %64,4 olup, zeytin tarımı için optimal şartlara çok yakındır.
Rüzgâr
Akhisar’da hâkim rüzgâr kuzey - kuzeydoğu rüzgârıdır. Kuzeydoğu (poyraz) rüzgârı bütün yıl eser. Akhisar çayı (Gürdük çayı) vadisi bunları kanalize eder. Karakteri kışın soğuk-kuru yazın ise serin-kuru bir rüzgâr oluşudur. Kışın zeytin ağacının soğuklama ihtiyacını karşılamakta rol oynar. Yazın ise ovanın yüksek sıcaklığının etkisini azaltır. Esmediği zamanlarda kışın don olur. Yazın ise sıcaklıklar 40°C civarına yükselir. Netice olarak Akhisar’da kuzeybatı rüzgârı, zeytin ziraatini olumlu olarak destekler. Kuzey sektörlü rüzgârlardan kuzey - kuzeybatı veya kuzeybatı (karayel) rüzgârı nemli ve soğuktur. Kışın yağmur ve ara ara kar getirir.
Batı ve güneybatı rüzgârları ılık ve nemli karakterde rüzgârdır. Kışın, ilkbahar başlarında ve sonbaharda eserler. Esme sayıları kuzey sektörlülere göre azdır. Akhisar ovasının batısı Yunt Dağı yükseltisi ile kapatılmış olduğundan, genellikle güneybatıdan (lodos) gelirler. Fırtınalarla birlikte bol yağış getirirler. Akhisar’da Ekim, Kasım, Aralık ve Ocak en yağışlı aylardır. Bu yağışlar ile zeytinlerin güz su ihtiyacı karşılandığı gibi, toprak suyu ve yeraltı suyu da beslenmiş olur. Ilık ve nemli hava don tehlikesini ortadan kaldırır. Doğu ve güneydoğu rüzgârları (kıble) ise doğudaki dağlık alandan ovaya doğru esen rüzgârlardır. Yazın sıcak-kuru kışın ise ılık-kuru hava getirirler. Netice olarak Akhisar’da esen rüzgârlar yön olarak, hız olarak zeytincilik faaliyetine engel teşkil eden değil, destekleyen rüzgârlardır.
Prof. Dr. Recep Efe
